Foto Blog Drzewa Polski: Nazwy drzew, nazwy gatunkowe

środa, 26 sierpnia 2020

Nazwy drzew, nazwy gatunkowe

Na całym świecie w nazewnictwie drzew panuje łacina. Dzięki temu każdy w dowolny miejscu globu nie ma żadnego problemu czytając tabliczki czy artykuły, że chodzi o to samo drzewo. Gdyby panowała dowolność i nazewnictwo w różnych językach to byłby duży kłopot. Czy drzewo takie a takie, to drzewo zwane u nas tak i tak? A przecież nawet w naszym polskim, rodzimym języku wiele drzew ma podwójne albo i potrójne nazewnictwo. Jak to pogodzić i jak ma to zrozumieć cudzoziemiec? Dlatego mamy łacinę i bardzo dobrze moim zdaniem. Dodatkowo łacina jest językiem, który nie zmienia się - nie ewoluuje. Nazwy raz nadane znaczą kiedyś i teraz to samo.

Topola biała (Populus alba)

Skąd się biorą nazwy drzew?

Podstawowa jednostka klasyfikacji drzew to gatunek - nazwa pisana zawsze małą literą, która występuje po nazwie rodzaju pisanej wielką literą. Np. rodzajem drzewa jest sosna, która posiada wiele gatunków, np. sosna żółta, sosna czarna, sosna pospolita czy sosna wejmutka. Wszystkie drzewa z danego rodzaju mają wiele cech wspólnych. Rodzaj jest zawsze rzeczownikiem, gatunek jest zazwyczaj przymiotnikiem. Gatunek tworzą osobniki drzew o podobnych cechach. Jeśli cechy te znacznie się różnią i odbiegają od typowych oznak gatunku to mamy do czynienia z podgatunkiem (oznaczanym ssp., subsp.). Podgatunki to przystań w nomenklaturze botanicznej przed powstaniem nowego gatunku. Jednak bardzo często cechy różniące są zbyt małe aby tak się stało.

Jeśli cechy się nieznacznie różnią od cech gatunku, ale są dziedziczone to mamy do czynienia z odmianą (var.) albo z formą (f.). Istnieją też pododmiany - wtedy, gdy tylko jedna cecha znacznie odbiega od formy podstawowej gatunku. Gdy natomiast nastąpi zapylenie krzyżowe kwiatów różnych gatunków drzew to mamy do czynienia z hybrydą, czyli mieszańcem gatunkowym i oznacza się wstawieniem x pomiędzy nazwami rodziców. Takim przykładem drzewa jest topola szara (Populus x canescens), która jest gatunkiem pochodzenia mieszańcowego, gdyż powstała ze skrzyżowania topoli osiki (Populus tremula) z topolą białą (Populus alba).

Klasyfikacja drzew

Przy nazywaniu niezbadanych jeszcze drzew korzysta się z systemu hierarchicznego Carla Linne (gromada, klasa, rząd, rodzina, rodzaj, gatunek) i to określa się, jako klasyfikacja drzew. A jeśli szukamy, do jakiego rodzaju i gatunku należy drzewo to mówimy o określaniu drzew. Nadawanie nazw drzew reguluje Międzynarodowy Kodeks Nomenklatury Botanicznej ICBN. Problematyka systematyzacji drzew jest przyczyną wielu sporów wśród taksonomów. A wiele zmian przynależności jest wprowadzanych do dziś dnia. Czasami uznaje się, że dany gatunek trzeba przesunąć do innego rodzaju, co oczywiście skutkuje zmianą nazwy rodzajowej, a nawet gatunkowej. Nie ma nic stałego w tej nauce.

Co znaczą najpopularniejsze nazwy gatunkowe drzew?

Nazwy gatunkowe drzew - przymiotniki - związane są często z geolokalizacją, z określonym regionem występowania, wyglądem pokroju, wyglądem liści, kwiatów czy kolorystyką albo nazwiskiem osoby, która jako pierwsza ją odkryła. Bardzo często się powtarzają u różnych drzew i innych roślin więc warto je poznać. Zatem teraz lekcja niezbędnej łaciny w dendrologii i systematyce.

Kolorystyka:

alba = biała
aurea = złocista
bicolor = dwubarwna
carnea = intensywnie czerwona, krwista
glauca, glaucus = niebieskosiny, błękitny
nigra = czarna
puniceus = karminowy
rubra = czerwona

Robinia biała 'Aurea' (Robinia pseudoacacia 'Aurea')

Geolokalizacja:

atlantica = Północna Afryka, góry Atlas
europaeus = europejska
lusitanica = portugalski
occidentalis = zachodni
orientalis = wschodni
sinensis = chiński
sachalinensis = sachaliński, rosyjska wyspa Sachalin, na północ od Japonii

Platan zachodni (Platanus occidentalis)

Regionalizacja:

aquatica = przybrzeżny
campestre = polny
maritima = nadmorski
montana = górska
sylvatica = leśny

Klon polny (Acer campestre)

Pokrój:

arboreum = drzewiasta
fastigiata = wyprostowany
nana = karłowata
pendula = zwisająca
procera = strzelista
repens = płożący

Grab pospolity 'Fastigiata' (Carpinus betulus 'Fastigiata')

Wygląd i cechy liści:

cordata = sercowata
decidua = zrzucająca liście
incana = szara
latifolia = szerokolistna
macrophyllum = wielkolistny

Lipa drobnolistna (Tilia cordata)

Wygląd i cechy kwiatów:

floribunda, florida = kwiecisty
paniculata = kwiaty, jako wiechy
parviflora = drobnokwiatowy
racemosa = kwiaty w gronach
stellata = kwiaty gwiaździste

Dereń kwiecisty (Cornus florida)

Nazwiska przyrodników, botaników, odkrywców:

banksiana = Joseph Banks. Angielski przyrodnik, botanik, prezes Towarzystwa Królewskiego przez ponad 41 lat. Doradzał królowi Jerzemu III w Królewskich Ogrodach Botanicznych w Kew. Wysyłał botaników na cały świat, aby zbierali rośliny, przez co uczynił Kew wiodącym ogrodem botanicznym na świecie. Przypisuje się mu, że przywiózł ze sobą do domu 30 000 okazów roślin, z których udokumentował 1400. Przypisuje mu się wprowadzenie do świata zachodniego eukaliptusa, akacji i rodzaju nazwanego jego imieniem - Banksia. Jego nazwę nosi około 80 gatunków roślin, m.in. znana u nas sosna Banksa (Pinus banksiana).
engleriana = Adolf Engler. Niemiecki botanik znany ze swoich prac nad taksonomią roślin i fitogeografią. Opublikował ogromną liczbę prac taksonomicznych. Do zilustrowania swoich książek wykorzystywał różnych artystów, zwłaszcza Josepha Pohla - ilustratora, który odbywał praktykę jako drzeworytnik. Ekspert w niektórych taksonach, takich jak Saxifraga, Araceae, Burseraceae i inne. Na jego cześć nazwano wiele rodzajów roślin.
fortunei = Robert Fortune. Szkocki botanik, znany ze sprowadzenia nasion i sadzonek chińskiej herbaty do Indii. W 1840 roku wraz z rodziną przeniósł się do Londynu, aby objąć posadę w Ogrodniczym Towarzystwie Londyńskiego ogrodu w Chiswick. Na początku 1843 roku podjął trzyletnią wyprawę zbierania roślin z południowych Chin. Jego podróże zaowocowały sprowadzeniem do Europy, Australii i USA wielu nowych, egzotycznych, pięknych kwiatów i roślin. Jego najbardziej znanym osiągnięciem było udane wprowadzenie, choć nie było ono pierwsze, chińskich roślin herbacianych (Camellia sinensis) wraz z wykwalifikowanymi producentami herbaty, z Chin do Indii w 1848 roku w imieniu Brytyjskiej Kompanii Wschodnioindyjskiej. Swoje podróże opisał w serii bardzo poczytnych książek, które przyniosły mu znaczny rozgłos i dochody. Jest upamiętniony w nazwach kilkudziesięciu roślin, m.in. kumkwatu (Fortunella), trzmieliny Fortune'a (Euonymus fortunei), szorstkowca Fortunego, funkii Fortunego i głowocisu chińskiego (Cephalotaxus fortunei).
loebneri = Max Loebner. Niemiecki ogrodnik żyjący w latach 1869-1947. Pracował najpierw w Pillnitz koło Drezna do 1917 roku. Potem przeprowadził się do Friesdorfu i tam założył "Instytut Badawczy Ogrodnictwa". Do lat 80. we Friesdorfie prowadzono intensywne prace ogrodnicze.
W 1910 roku wyhodował hybrydową formę magnolii nazwaną później Magnolia×loebneri, to krzyżówka magnolii gwiaździstej (Magnolia stellata) i magnolii japońskiej (Magnolia kobus).
maackii = Richard Maak (Maack). Niemiecki antropolog, podróżnik, badacz Syberii. Studiował nauki przyrodnicze na Uniwersytecie w St. Petersburgu. W latach 50. XIX wieku podjął szereg wypraw w ułus Wilujski, nad rzeki Wiluj, Olokmę, dolinę Amuru (1855–1856) i Ussuri (1859). Jego prace przyczyniły się do lepszego poznania flory i fauny tych obszarów. Na jego cześć nazwano rośliny – rodzaj makia (Maackia) i gatunek czeremcha Maacka (Prunus maackii).
maximowiczii, maximowicziana = Karol Maksymowicz. Rosyjski botanik. Ukończył biologię na uczelni, którą obecnie jest Uniwersytet w Tartu w Estonii. Spędził większość swojego życia na badaniu flory krajów, które odwiedził na Dalekim Wschodzie i nazwaniu wielu nowych gatunków. Pracował w Ogrodzie Botanicznym w Sankt Petersburgu od 1852 roku jako kustosz kolekcji zielnikowej, stając się dyrektorem w 1869 roku. Od 1853 do 1857 podróżował po świecie. Podróżował z innym bałtyckim Niemcem Leopoldem von Schrenckiem do regionu Amur we wschodniej Azji. Od 1859 do 1864 odwiedził także Chiny, Koreę i Japonię. Przybył do Japonii pod koniec 1860 roku, początkowo opierając swoją działalność w Hakodate. Dużo podróżował po południowej Japonii i przez większą część 1862 roku, w tym w regionie Jokohamy i góry Fuji, zakończył ten rok w Nagasaki. Zbadał także znaczną część Kyūshū. Był szczególnie zaangażowany w florę Japonii, podążając śladami zwłaszcza Carla Petera Thunberga i Philippa Franza von Siebolda. Rośliny nazwane na jego cześć: klon nikkoński (Acer maximowiczianum), Atriplex maximowicziana, brzoza Maksymowicza (Betula maximowicziana), głóg Maksymowicza (Crataegus maximowiczii), kolcosił Maksymowicza (Kalopanax pictus var maximowiczii), świerk Maksymowicza (Picea maximowiczii), topola Maksymowicza (Populus maximowiczii).
miedwiediewii = Żores Miedwiediew, Jaurès Aleksandrovich Medvedev. Rosyjski biolog, pracował w Nikitskim Ogrodzie Botanicznym.
sargentii, sargentiana = Charles Sargent. Amerykański botanik, dyrektor bostońskiego arboretum Arnolda na Uniwersytecie Harvarda. Drzewa nazwane jego nazwiskiem: wiśnia Sargenta (Prunus sargentii), jabłoń Sargenta (Malus sargentii), kalina Sargenta (Viburnum sargentii), jarząb Sargenta (Sorbus sargentiana).
shirasawanum = Yasuyoshi Shirasawa, Miho Shirasawa. Japoński botanik i dendrolog (1868 – 1947), który pracował u boku Tomitaro Makino „Ojca japońskiej botaniki” na Uniwersytecie Tokijskim. Shirasawa nazwał wiele rodzimych roślin, w szczególności zagrożoną wyginięciem Picea koyamae i (wraz z Makino) Tilia kiusiana. Od jego nazwiska pochodzi klon Shirasawy (Acer shirasawanum).
sieboldianum, sieboldii = Philipp Franz Balthasar von Siebold. Niemiecki lekarz i pasjonat oraz kolekcjoner drzew. Badacz fauny i flory Japonii. Drzewa nazwane jego nazwiskiem: choina Siebolda (Tsuga sieboldii), kalina Siebolda (Viburnum sieboldii), klon Siebolda (Acer sieboldianum), magnolia Siebolda (Magnolia sieboldii), wiśnia Siebolda (Prunus × sieboldii).
wilsonii = Ernest Henry Wilson. Angielski kolekcjoner roślin. W 1900 sprowadził z Chin do Europy Fraxinus griffithi oraz jabłoń hupehejską (Malus hupehensis). W 1901 roku brzozę biało-chińską (Betula alba-sinensis), tulipanowiec chiński (Liriodendron chinense) i kalinę herbacianą (Viburnum setigerum). W 1902 roku sprowadził z Chin do Wielkiej Brytanii błotnie chińską (Nyssa sinensis), w 1904 dawidię chińską (Davidia involucrata), a w 1918 roku topolę koreańską (Populus koreana). Odkrywca głogu dżungarskiego (Crataegus dsungarica), lipy Olivera (Tilia oliveri) w 1888 roku, Prunus conradinae w 1907 roku i jarzębu Sargenta (Sorbus sargentiana) w 1908 roku. Drzewa nazwane jego nazwiskiem: magnolia Wilsona (Magnolia wilsonii).