Orzechy rosnące w Polsce

Całe ostatnie 12 miesięcy dogłębnie analizowałem, badałem, fotografowałem różne orzechy - drzewa z rodzaju Juglans Sp. Szukałem kolejnych drzew, gatunków i odmian. Sprawdzałem różnice, śledziłem je od momentu wypuszczenia pąków, pojawienia się pierwszych liści, do kwitnienia, aż teraz po owocowanie. Otwieram łupiny, czyszczę skorupy orzechów. Szukam szybkiej metody na jej otworzenie. Nie wiem, czy wiecie, ale skorupa orzecha składa się z 2 mocno sklejonych ze sobą połówek. Je da się rozerwać bez uszczerbku i bez śladu. Beż noża, brzeszczota, bez użycia siły. A skorupy są bardzo twarde - najmniej twardą ma orzech włoski. Jego też nie jest łatwo przepołowić, jak się nie zna sposobu.

Dotarło to do mnie, gdy wczesną wiosną, znajdowałem po drzewami różnych gatunków, mniej znanych orzechów, połówki skorup w nienaruszonym stanie. Ale, że jak? Ptaki, wiewiórki? Upadek z wysokości? Raczej nie. Skorupy były zupełnie nienaruszone. To się samo zadziało. Jak? Woda, wilgoć, częste zmiany temperatur z plusa na minus i odwrotnie w czasie zimy. Idealny przepis. Mega prosty. Wypróbowałem w zamrażalce. Działa.

Może będzie to zaskoczeniem, ale w Polsce można spotkać dość dużo różnych gatunków orzecha. Ta tablica powyżej to model podstawowy. Jednakże niektóre gatunki są dość podobne do siebie. Podobne mają liście i korę. Inaczej jest z kwitnieniem i owocowaniem. Tu już są duże różnice w kolorach piórek kwiatów żeńskich, kształtach łupin i samych skorup orzechów, czy ich wnętrz, dlatego trzeba drzewa obserwować przez cały rok. Amator przyrody będzie miał duży problem z identyfikacją gatunku przy pierwszym spotkaniu.

Moja kolekcja zdjęć orzechów na koniec września 2023 jest dużo liczniejsza i wygląda następująco:

• orzech włoski (Juglans regia) - tego zna każdy i pewnie go zidentyfikuje,
  
• orzech czarny (Juglans nigra) - mamy kilka drzew w Żyrardowie, 
  
• orzech szary (Juglans cinerea) - kilka drzew rośnie w Żelazowej Woli i Warszawie, spotykałem go też w wielu arboretach,
  
• orzech ajlantolistny zwany japońskim, on widnieje pod kilkoma różnymi nazwami łacińskimi (Juglans ailantifolia, Juglans sachalinensis, Juglans sieboldiana) - jest kilka drzew w Warszawie, w Ogrodzie Botanicznym w Łodzi, w Ogrodzie Botanicznym Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu, Ogrodzie Botanicznym w Warszawie i w arboretum w Powsinie,
  
• orzech ajlantolistny odm. sercowata, zwany czasami orzechem sercowatym (Juglans cordiformis) - tego znalazłem na kampusie SGGW w Warszawie i w OB w Poznaniu,
  
• orzech mandżurski - rzadko występujący u nas, w różnych miejscach spotkacie go pod różnymi nazwami (Juglans mandshurica, Juglans cathayensis, Juglans stenocarpa) i są to głównie ogrody botaniczne i arboreta (Rogów, Poznań),
• orzech mandżurski odm. sachalińska - rośnie sobie np. w arboretum w Rogowie,
  
• orzech chiński (Juglans x sinensis = Juglans mandshurica x Juglans regia) - prawdziwy rarytas, odkryłem jedno drzewo w Warszawie!
  
• orzech drobnoowocowy (Juglans microcarpa) - z Arboretum w Rogowie,
• orzech pośredni (Juglans × intermedia = Juglans regia x Juglans nigra), którego nie mam w kolekcji - wiem, że czeka w arboretum Wirty. 

Są też mieszańce, których nie rozpoznałem jeszcze - pokażę je na samym końcu artykułu.

Teraz krótka charakterystyka każdego z orzechów.

 

 Orzech włoski (Juglans regia)

Najbardziej popularny u nas. Liście średniej wielkości, listki nieco błyszczące, ciemnozielone, zaokrąglone. Listków najczęściej 5 do 7 sztuk. Kwitnie na zielonożółto, łupina śliska, zielona, orzechy okrągławe, skorupy jasnobrązowe, dość łatwe do przełupania. Orzechy rosną pojedynczo, parami lub trójkami. Od początku października orzechy zaczynają wypadać z łupin. Przebarwia się na żółte i kanarkowe barwy jesienią.

 Orzech czarny (Juglans nigra)

Drugi, co do popularności u nas orzech, ale nie rośnie tak masowo, co orzech włoski. Spotykane są pojedyncze, duże drzewa w starych parkach i na skwerach. Kwitnie na zielonozółtoczerwonawo. Liście dużo większe, listki jajowate po kilkanaście sztuk, ostro zakończone, drobno piłkowane. Orzechy i łupiny kuliste. Pachną cytrusami. Rosną pojedynczo lub parami. Skorupa gruba, bruzdowana i czarnawa. Przebarwia się na żółte barwy jesienią. Orzechy spadają z drzew w żółtawych łupinach.

 Orzech szary (Juglans cinerea)

Trzeci, co do popularności u nas orzech, ale spotykany rzadziej niż orzech czarny. Liście bardzo duże, składają się z kilkunastu listków - 11 do 17 najczęściej. Listki szersze niż u czarnego. Pędy i łupiny orzechów owłosione, lepkie. Zbiory orzechów wiążą się z oblepieniem dłoni. Kwitnie na czerwonopomarańczowe tony. Orzechy spadają z drzew w zielonych łupinach już w III dekadzie września. Pod koniec września zaczyna on gubić liście z górnych partii drzewa, szczególnie w czasie suchych okresów. Orzechy elipsoidalne, z ostrym zakończeniem, głęboko rzeźbione, bardzo twarde. Rosną pojedynczo lub po kilka sztuk na pędzie.

 Orzech ajlantolistny, japoński (Juglans ailantifolia, Juglans sachalinensis, Juglans sieboldiana)

Bywa spotykany w starych parkach. Bardzo podobny do szarego. Liście równie duże. Kwitnie jednak na ciemnoczerwono. Łupiny orzechów nie są jednak tak lepkie, a same orzechy mniejsze i bez głębokiego bruzdowania. Orzechy do późnej jesieni wiszą na gałązkach w ciemnych łupinach. Przebarwia się na kanarkowe tony.

 Orzech sercowaty (Juglans cordiformis, Juglans ailantifolia var.cordiformis)

Uznawany jest za odmianę orzecha ajlantolistnego. Z tym orzechem mam jednak mały problem. Orzechy, które zlokalizowałem są sercowatego kształtu, ale drzewo kwitło na jasnopomarańczowo, a nie na czerwono, jak typowy orzech ajlantolistny. Po drugie, w sieci widuję zdjęcia orzechów sercowatych, odmian typowo konsumpcyjnych, o jeszcze bardziej sercowatym kształcie. Coś mi tu nie gra. Nie wiem jeszcze co.

 Orzech mandżurski (Juglans mandshurica, Juglans cathayensis, Juglans stenocarpa)

Tego orzecha nigdzie nie spotkałem na otwartym terenie. Natomiast pod różnymi łacińskimi nazwami rośnie sobie w naszych arboretach i ogrodach botanicznych. W literaturze jest natomiast bałagan i każdy z tych orzechów bywa traktowany, jako osobny gatunek. Eksperci uznają jednak, że te wszystkie orzechy to jedno i to samo i tej opcji się trzymam. On ma bardzo duże liście, podobne do liści orzecha japońskiego. Ma brązowawe włoski na pędach. Kwitnie na czerwonawo. Owoce w łupinach elipsoidalne, gruszkowate (niektórzy piszą, że trafiają się też okrągłe - pewnie chodzi o odmianę sachalińską), a same orzechy delikatnie rzeźbione z ostrym zakończeniem. Rosną w zwisających gronach po kilkanaście sztuk. Opadają na ziemię już w połowie września.

 Orzech mandżurski odmiana sachalińska (Juglans mandshurica var. sachalinensis)

Odmiana o drobnych, kulistych owocach, nieco podobnych do małych orzechów włoskich. Małe okrągłe orzechy w brązowawych, niemal nierzeźbionych skorupach. Pędy nieowłosione. Jesienią nie przebarwia się tak pięknie.

 Orzech chiński (Juglans x sinensis)

To mieszanka orzecha włoskiego z mandżurskim. Nazwy tego orzecha się długo naszukałem, kiedy znalazłem drzewo nie pasujące do znanych mi orzechów. Okazało się, że to orzech chiński. On jest bardzo podobny do orzecha włoskiego, podobnie kwitnie. Liście nieco większe, o jaśniejszym tonie zieleni. Łupiny orzechów identyczne, co u włoskiego. Natomiast same orzechy i skorupy już zupełnie inne - bardziej rzeźbione i w kształcie 3.wymiarowego herbu miasta z grubą otoczką w miejscu sklejenia połówek skorup. Nie spotkałem go w żadnym arboretum.

 Orzech drobnoowocowy, skalny (Juglans microcarpa)

Tego orzecha znalazłem tylko w arboretum w Rogowie. Orzechy małe, okrągłe, łupina cienka, skorupa delikatnie podłużnie rzeźbiona. Nie wiem jeszcze, jak kwitnie. Pięknie się przebarwia na żółto.

 Orzech, którego nie rozpoznałem jeszcze

Tego orzecha początkowo wziąłem za ajlantolistnego. No jest mega do niego podobny. I liście i owoce. Aż do wiosny w czasie której kwitł. Kolor mi się nie zgadza. Może to mieszaniec włoskiego z ajlantolistnym? W zagranicznych serwisach znalazłem określenie Juglans × notha = Juglans ailantifolia × Juglans regia ale na zdjęciach tamten orzech wygląda nieco inaczej. Ktoś pomoże?