Roślinność Chorwacji - egzotyczne drzewa i krzewy

Coraz więcej z nas wyjeżdża na urlopy do Chorwacji. Słońce, pogoda, urokliwe miasteczka, zabytki, czyste i ciepłe morze ... Można by tak długo wymieniać. Będąc na miejscu następuje "zderzenie" z zupełnie nową dla Polaka szatą roślinności. Spotykamy na gałęziach wiele owoców znanych nam z naszych straganów czy sekcji owocowych supermarketów. Mijamy rośliny, których zupełnie nie znamy. Wielu z nich w Polsce nie da się uprawiać. Nie wytrzymają naszych zim i mrozów. Niektóre spotykamy u nas w uprawie donicowej w okresie wiosenno - jesiennym, z zapewnieniem ciepłego schronienia na czas zimy. Te roślinki spotkamy w Chorwacji, jako duże krzewy, a czasami wręcz drzewa. 

Rośliny, które zobaczymy w Chorwacji

Postanowiłem przybliżyć, te najczęściej spotykane w Chorwacji rośliny w tym drzewa - podać ich nazwy i charakterystykę. Uważam, że zawsze warto wiedzieć, co spotkaliśmy i zaobserwowaliśmy. Czy jest to jadalne czy trujące? Oto przewodnik po urokliwej, chorwackiej florze. Zdjęcia pochodzą głównie z połowy sierpnia i września. Dzięki temu przewodnikowi dowiesz się, co to za roślina, a także, co tak ładnie kwitnie albo owocuje.

Oleander (Nerium oleander)

Chorwacja zaskakuje mnogością barw tych wysokich krzewów. Od białych, po kremowe, ecrue, różowe, aż po wiele odcieni czerwieni. Oleander rośnie do 5 metrów wysokości. Nazwa pochodzi od Greków, którzy nadali mu nazwę nerion, albowiem wierzyli, że ukrywają się w nich nimfy wodne Nereidy. Liście ma lancetowate, skórzaste; kwiaty lejkowate zebrany w kwiatostany zgromadzone na szczytach gałązek. Owoc w postaci długiej i wąskiej torebki, przypominającej nieco fasolowate owoce katalpy. Cała roślina jest trująca. W Polsce oleander spotykany bywa w uprawie doniczkowej.

Męczennica błękitna, passiflora (Passiflora caerulea)

Nazwa passiflora (passil - męka, flora - kwiat) pochodzi od jezuitów, którzy spotkali ją w Ameryce Południowej, a kształt kwiatu wyobrazili sobie, jako cierniową koronę - symbol męki Chrystusa. Passiflora jest lianą o skrętoległych, klapowanych liściach z 3 głębokimi wcięciami - u nas nazwalibyśmy ją pewnie pnączem. Barwne kwiaty żółto-niebieskie z przykoronkiem z nitkowatych tworów, dużymi pręcikami i trójdzielnym znamieniem. Bardzo urokliwe. Owoce jajowate, początkowo zielonkawe, następnie pomarańczowe.

Figowiec, figa pospolita (Ficus carica)

W starożytności był symbolem płodności. Nazwa figowiec pochodzi od greckiego fecunditas - płodny. Drzewo znane z obrazów raju - jego liściem okryli się Adam i Ewa po zjedzeniu owocu z drzewa poznania. Drzewo rośnie do 10-15 metrów wysokości. Liście duże, klapowate, skórzaste, opadające zimą. Owoce zwane figami początkowo zielone, a po dojrzeniu niebieskawe.

Bugenwilla gładka (Bougainvillea glabra)

Nazwę nadał jej francuski podróżnik Louis Antoine de Bougainville. To wyjątkowy, rozłożysty, pnący krzew pochodzący z Brazylii, a do Europy sprowadzony w 1829 roku. Liście jasnozielone, okrągłe lub jajowate. Kwiaty, małe, białe, kremowe, rurkowate otoczone dekoracyjnymi przykwiatkami barwy różowej lub czerwonej. Całość bardzo dekoracyjna. Bugenwilla kwitnie długo i obficie.

Albicja jedwabista, drzewo jedwabne (Albizia julibrissin)

Nazwa pochodzi od włoskiego przyrodnika Filippa del Albizzi, który od 1749 roku zaczął uprawiać ją jako roślinę ozdobną. Albicja to drzewo o pięknych, pierzastych, soczysto zielonych liściach i oryginalnych kwiatach z czerwonymi pręcikami. Owoce strąkowe podobne do naszych robinii, ale większe i zielone.

Kuflik cytrynowy (Callistemon citrinus)

Nazwa pochodzi od słów greckich -> callos - piękny i stemon - nitka, albowiem jego kwiatostany posiadają nitkowate, czerwone pręciki. Przeuroczy krzew w czasie kwitnienia. Liście sztywne, podłużne, małe. Kwiatostany szczotkowate, do 15 cm długości, wyrastają przed zakończeniami gałązek. Kuflik potrafi powtarzać kwitnienie pod koniec lata.

Oliwka europejska, drzewo oliwne (Olea europaea)

Nazwa to pochodna słowa olej, którego źródłem są jej owoce. W mitologii oliwka symbolizowała odporność i witalność. Do dziś w wielu krajach dekoruje się wieńcami oliwnym głowy zwycięzców. Drzewo rośnie do 8 metrów wysokości i dożywa sędziwych lat. Liście szarozielone, lancetowate, małe. Owocem jest owalny, mały pestkowiec.

Lagerstremia indyjska (Lagerstroemia indica)

Spotkacie ją zarówno w formie krzewu jak i drzewka. Roślina pochodzi z Azji (Chiny, Kambodża, Wietnam, Laos, Tajwan) i jest uznawana za najdłużej kwitnący krzew świata - potrafi kwitnąć do 120 dni w roku. Liście małe, zielone, lancetowate. Kwiaty 5-płatkowe, o pofałdowanych brzegach i rurkowatej nasadzie, najczęściej różowe, chociaż są w uprawie odmiany białe i purpurowe. Kwiaty zebrane są w duże wiechowate kwiatostany osiągające do 20 cm długości. Niestety lagerstremia nie znosi długich okresów suszy - trzeba ją podlewać. 

Jest rośliną wieloletnią i wytrzymuje zimy w polskim klimacie (do -18 C, a nawet do -20 C). W nasze surowe zimy może więc przemarznąć, z tego względu należy ją przenosić do widnych pomieszczeń o temperaturze od 0 – 10 st. C. Zimą należy ją przycinać, gdyż stymuluje to wzrost nowych pędów i silniejsze kwitnienie.

Magnolia wielkokwiatowa (Magnolia grandiflora)

Magnolie wielkokwiatowe to duże drzewa - jedne z większych magnolii spotykanych w Europie, rosną do 20 metrów wysokości. Bardzo wcześnie wchodzi w stan owocowania. Liście duże do 25 cm długości, z wierzchu zielone i błyszczące, a od spodu brązowo-pomarańczowe. Widoczne z daleka, bardzo charakterystyczne. Owoce szyszkowate, w dotyku zamszowe. Duże, zielonkawe, przypominające kształtem owoce rosnących u nas magnolii parasolowatej i magnolii szerokolistnej.

Hebanowiec, kaki, hurma wschodnia (Diospyros kaki)

Drzewa pokroju naszych jabłoni. Liście większe, owalne do 15 cm długości, omszone od spodu i jaśniejsze. Owoce jadalne zwane persymoną, wielkości do 8 cm, początkowo zielone, podczas dojrzewania pomarańczowe.

Granatowiec właściwy (Punica granatum)

Nazwę zawdzięcza starożytnemu określeniu owoców malum punicum - jabłka punickie oraz malum granatum - jabłka ziarniste - zawierające dużo pestek (grana - pestka). Jest drzewem do 5 metrów wysokości. Kwiaty w postaci pomarańczowych kielichów. Owoce dość specyficzne - okrągławe z wąską szyjką u dołu, zawierają wewnątrz mnóstwo nasion otoczonych słodkim miąższem.

Agawa amerykańska (Agave americana)

Agave z greckiego to imię córki Kadmosa z mitologi oznaczające wspaniała i dostojna. Nazwę nadał Linneusz. Do Europy trafiła w 1560 roku. Roślina tworzy rozety do 2,5 metra wysokości. Liście szarozielone, długie i kolczaste. Agawa to roślina, która zakwita tylko raz w życiu, i potem obumiera.

Wiązowiec południowy (Celtis australis)

Bardzo długowieczne drzewo - w rejonie śródziemnomorskim spotkać można olbrzymich, prawie 1000 letnich przedstawicieli! Wysokość do 15 metrów. Liście podłużne, z wydłużonym zagiętym wierzchołkiem. Z wiechu chropowate niczym papier ścierny. Owocem są kuliste pestkowce - dojrzałe czarne - prawdopodobnie to je Homer zwał lotosem Lotofagów. Wg literatury słodkie i jadalne na surowo.

Opuncja figowa (Opuntia ficus-indica)

Sukulent osiągający wysokość do 2 metrów i mocno rozrastający się na boki. Pokryta jest woskowatą skórką i kolcami o długości 1-2 cm, stanowiącymi ochronę przed nadmiernym parowaniem i zwierzętami. Kwiaty pojawiają się u roślin powyżej 1 roku na częściach bardziej wystawionych na działanie słońca. Owoce barwy od żółtej poprzez pomarańczową do czerwonych z wieloma nasionami, pokryte drobnymi wypustkami.

Cyprys wieczniezielony (Cupressus sempervirens)

Cyprysy w Chorwacji robią niesamowite wrażenie. Spotkać można 15 metrowe drzewa (a nawet i wyższe) głównie o pokroju kolumnowym. To zimozielone iglaki o łuskowatych liściach. Ich gałęzie rosną ukośnie do góry. Zawsze są oblepione jajowatymi szyszkami - ok 5 cm długości i do 3 cm szerokości. Niedojrzałe szyszki są zielonkawe, a dojrzałe brązowawe. Zbudowane są z 8-14 tarczowatych łusek, na każdej łusce znajduje się mały, guzowaty wyrostek.

Migdał jadalny, migdałowiec pospolity (Prunus dulcis)

Drzewo do 10 metrów wysokości. Liście zielonożółte, lancetowate o piłkowanym brzegu. Owoce to migdały - podłużne i spłaszczone pestkowce o długości do 6 cm. Owoce przypominają orzechy w łupinach, pękają po dojrzeniu.

Dąb ostrolistny (Quercus Ilex)

Spotkanie tego dębu jest dużym zaskoczeniem. To zimozielone drzewo liściaste o małych, całobrzegich, skórzastych liściach, które od spodu są nieco szarawe i matowe. Liście zupełnie niepodobne do naszych dębów. Żołędzie początkowo zielonkawe, potem brązowieją. Małe - osiągają ledwie 3,5 cm długości. Mają pociskowaty kształt, prawie do połowy są umieszczone w miseczkach z gęsto ułożonych łusek. Drzewa te rosną do 25 metrów wysokości.

Kiwi, aktinidia smakowita (Actinidia deliciosa)

Pnącze o zdrewniałym grubym pniu i o zdrewniałych pędach pokrytych czerwonymi włoskami. W warunkach optymalnych rośnie bardzo szybko - roczne pędy mogą osiągnąć grubość kciuka. Liście są duże, jajowate, długości ok. 20 cm, pokryte czerwonymi włoskami. Owoce to brązowawe jagody, ze skórką porośniętą kutnerem. Większe niż uprawiane u nas mini-kiwi. Miąższ soczysty, zielony, w środku białawy.

Szkarłatka amerykańska (Phytolacca americana)

Bylina do 3 metrów wysokości, mocno rozrastająca się na boki o krzewiastym pokroju. Liście zielone, spodem matowe, duże, skórzaste i sztywne. Owoce to czarne, błyszczące jagody rosnące na jaskrawoczerwonej szypułce. Bardzo dekoracyjne.

Jarząb domowy (Sorbus domestica)

Drzewo z liści przypominające naszą jarzębinę, a z owoców małe jabłuszka lub gruszki w zależności od odmiany. Owoce początkowo zielone, potem żółkną, a czasami delikatnie czerwienieją. Nadają się na przetwory, a niektóre źródła podają, że są smaczne dojrzałe, surowe, rwane prosto z drzewa.

Jesion mannowy (Fraxinus ornus)

Jak spotkacie małe drzewo z charakterystycznymi dla jesionów owocami - skrzydlakami, to będzie to zapewne jesion mannowy. Rośnie ich w Chorwacji bardzo dużo. To najbardziej dekoracyjny z jesionów w czasie kwitnienia. Liście nieco podobne do jesionu pensylwańskiego ale mniej eliptyczne i sinozielone. Uwielbia suche i słoneczne stanowiska. Kwitnie i owocuje obficie. Niestety nieodporny na większe mrozy.

Sosna alepska (Pinus halepensis)

Jedna z piękniejszych sosen 2. igłowych. Igły intensywnie żywo-zielone pięknie komponujące się na tle lazurowego nieba i Morza Adriatyckiego. Imponują jej rozmiary osiągane w tak suchych i upalnych warunkach. Rośnie do 15-20 metrów wysokości. Posiada nieco pokrzywiony pień, grube poskręcane konary. Niewrażliwa na suszę ale nie znosi mroźnych zim. Szyszki początkowo zielone, potem kasztanowo-brązowawe, po roku brunatnieją i się otwierają w 2-3 roku. Sosna alepska to gatunek pionierski - łatwo zdobywa nowe, trudne terytoria. 

Pospornica japońska (Pittosporum tobira)

Można ją spotkać w ogródkach chorwackich i w zastosowaniach żywopłotowych. To wiecznie zielony duży krzew osiągający do 4-5 metrów wysokości i mocno rozrastający się na boki. Liście odwrotnie jajowate, nieco przypominają liście laurowe. Owoce okrągławe, początkowo zielone, po dojrzeniu żółkną - w środku zawierają czerwone nasiona. 

Papierówka chińska, brusonecja chińska (Broussonetia papyrifera)

Średniej wielkości, acz rozłożyste drzewko. Rośnie powoli. Posiada bardzo charakterystyczne, miękkie w dotyku liście, owłosione i osadzone na długim ogonku. Ciekawe są kształty liści - od szerokojajowatych, do trójklapowych, aż po pięcioklapowe. Roślina jest dwupienna, czasami można spotkać owocującą w postaci małych, złożonych kulek, niczym u morwy (papierówka należy do rodziny morwowatych). 

Dwukolczak śródziemnomorski (Paliurus spina-christi)

Jest to wysoki krzew o zygzakowato pogiętych pędach. Liście małe, pojedyncze, elipsowate z ostrym wierzchołkiem. Przy każdym liściu wyrastają po dwa ciernie: jeden prosty, o długości do 1 cm, i drugi krótszy, haczykowato zagięty. Ze względu na ciernie dwukolczak nadaje się na żywopłoty. Owoce tej roślin - skrzydlaki - przypominają statki UFO. Łacińską nazwę gatunkową spina-christi nadał mu botanik Philip Miller, będąc przekonanym, że z jej pędów wykonano koronę cierniową Jezusa Chrystusa.

Pistacja terpentynowa (Pistacia terebinthus)

Tych drzew spotkacie w Chorwacji całe masy. Rosną nawet do wysokości 8 metrów, ale najczęściej idąc na plaże widywałem takie 3-4 metrowe drzewka. Liście są pierzasto złożone z 5-13 całobrzegich, lancetowatych listków i wydzielają charakterystyczny aromat. Często są atakowane przez galasy Forda formicaria w kształcie różowawych kozich rogów, które deformują końcówki listków. Owoce kuliste, drobne, początkowo czerwonawe zebrane w duże wiechy. Z kory tego gatunku wydziela się żywiczna ciecz, znana pierwotnie jako terebintyna – słowo, które zostało przekształcone w „terpentynę”, a następnie zostało rozszerzone w znaczeniu na oznaczenie oleju otrzymywanego z żywic różnych drzew iglastych.

Cedry - cedr libański (Cedrus libani) i cedr atlaski (Cedrus atlantica)

Najbardziej majestatyczne drzewa w Chorwacji to cedry, które można spotkać w rozmiarach naszych dużych dębów. Najważniejsza cecha cedrów to zimozielone igły (nieco podobne do modrzewiowych) - cedr jednakże nie gubi igieł na zimę i beczułkowate, duże szyszki. Igły cedru libańskiego są pięknie zielone, a atlaskiego są niebieskozielone. Jeśli chodzi o szyszki to u cedru libańskiego mają płaski wierzchołek, a te u atlaskiego mają na wierzchołku wgłębienie. Czasami zdarza się spotkać 2 takie różne cedry posadzone obok siebie, wtedy lepiej widać różnice między tymi gatunkami cedrów.

Głożyna pospolita, jujuba pospolita (Ziziphus jujuba)

Małe drzewo liściaste do 6-8 metrów wysokości. Początkowo, dla osoby niedoświadczonej, można go pomylić z oliwką, ze względu na trochę podobne owoce. Dokładniejsza obserwacja pozwala zauważyć dużo różnic. Przewisające gałęzie są kolczaste, kolce występują parami, dłuższy prosty i krótszy wygięty. Liście naprzemienne, owalne, jajowate, płytko zaokrąglone, ciemnozielone. Owoce mięsiste i raczej podobne do małych śliwek, okrągłe. Przez większość sezonu zielonkawe, a jesienią po dojrzeniu ciemnoczerwone lub prawie czarne.

Jałowiec kolczasty (Juniperus oxycedrus)

Ten wiecznie zielony krzew iglasty można rozpoznać po kolczastych i sztywnych igłach o długości 12 - 18 mm i szerokości 1 - 1,5 mm oraz brązowych szyszkojagodach o aromatycznym zapachu i słodkim smaku. Jagody początkowo zielonkawe. Jest pospolity w basenie Morza Śródziemnego, gdzie jest najbardziej rozpowszechnionym gatunkiem jałowca. Rośnie niemal na wszelkich zboczach i nieużytkach Chorwacji. Bardzo trwałe drewno tego gatunku używane jest w rzeźbiarstwie i meblarstwie. Stosowane jest także do wyrobu węgla drzewnego. Jest wonne i wraz z młodymi pędami służyło we francuskich Alpach Nadmorskich do destylacji olejku wykorzystywanego do celów medycznych - głównie w leczeniu chorób skóry. W Polsce jałowiec kolczasty przemarza i nie może być uprawiany w gruncie.

Melia pospolita, očenašica (Melia azedarach)

To drzewo to już prawdziwy rarytas, nawet jak na Chorwację. Melia pospolita bywa też znana jako miodla pospolita. Drzewo popularne w Iraku, Azji, aż po Japonię i Australię. Spotkałem go masowo sadzone na wybrzeżu Crikvenickim. Początkowo pomylicie go z korkowcem, ze względu na podobne, zielone owoce. Dokładniejsze obserwacje melii pozwolą stwierdzić, że mamy do czynienia z czymś zupełnie innym. Owoce - małe, zielone kulki, dojrzewając stają się bladopomarańczowe. Pozostają na drzewie po opadnięciu liści, aż do kolejnej wiosny. Zawierają po jednym nasionku z których kiedyś robiono różańce, stąd tradycyjna nazwa melii to drzewo paciorkowe i drzewo różańcowe. Wszystkie części tej rośliny: nasiona, liście, kwiaty, kora mają zastosowanie w indyjskiej medycynie tradycyjnej - ajurwedzie - ze względu na właściwości antybakteryjne, przeciwgrzybicze i antywirusowe, stosowane zwłaszcza przy chorobach skórnych. Jednak uwaga - jej owoce są trujące dla ludzi, natomiast zjadają je ptaki. 

Melia jest bardzo odporna na suszę. Ma piękne złożone, lśniące zielenią pierzaste liście. Jest gatunkiem szybko rosnącym, dorastającym do 15 m wysokości i ma krótką żywotność, gdyż zaczyna obumierać po około 20 latach. W maju i czerwcu w dużych wiechach pojawiają się piękne, pachnące, jasnofioletowe drobne kwiaty. Kora u młodych drzew czerwonkawa. 

Melia pospolita została wprowadzona około 1830 roku, jako roślina ozdobna w Stanach Zjednoczonych (Karolina Południowa i Georgia ) i szeroko sadzona w południowych stanach. Dziś jest uważana za gatunek inwazyjny przez niektóre grupy przyrodników, aż tak daleko na północ, jak Wirginia i Oklahoma. W Chorwacji widywałem ją na poboczach i polach równie często, jak znany nam bożodrzew gruczołkowaty.

Klon francuski (Acer monspessulanum)

W Chorwacji przez długi okres potrafi być bardzo gorąco i sucho. Deszcz może nie padać tygodniami. Upały, który nas nawiedzają są tam standardem. Klony o dużych liściach nie mają szans. Natomiast spotkać można tam klon francuski o małych trójklapowych liściach wiszących na długich ogonkach. Bardzo dobrze znosi długotrwałe susze. Potrafi osiągnąć nawet 8 metrów wysokości. Spotkacie go niemal wszędzie - na plażach, na zboczach, czy na cmentarzach. Dość łatwo go rozpoznać - liście są jaśniejsze spodem, a skrzydlaki ułożone prawie równolegle.

Chruścina jagodna, truskawkowe drzewo, poziomkowiec (Arbutus unedo)

To drzewko należące do rodziny wrzosowatych, potrafi zaskoczyć swoimi owocami przypominającymi małe truskawki albo olbrzymie poziomki. Owoce są zaokrąglone, około 2 cm średnicy, brodawkowate z brodawkami stożkowymi. Początkowo zielone, dojrzewając żółkną, a potem jesienią czerwienieją. Jej owoce dojrzewają w momencie pojawienia się kolejnego pokolenia kwiatów. Liście błyszczące, podłużne, średniej wielkości, 2–3 razy dłuższe niż szersze, brzegiem ząbkowane. Chruścina nie gubi liści na zimę.

***

W poszukiwaniach nazw i opisów roślin Chorwacji bardzo pomogła mi książka "Egzotyczne rośliny w pojemnikach" autorstwa Lenka Kresadlova i Stanislav Vilim, wydawnictwa Natalis.